Onderhoud vaarwegen

Wat te doen bij een dichtgegroeide vaarweg?

Wat kun je doen als je met je kano of sloep vastloopt in een vaart met uitbundig groeiende waterplanten? Of er ingrepen mogelijk zijn, hangt af van de status van het water en wie verantwoordelijk is voor het onderhoud. Lees hier hoe dat zit, welke spelregels er gelden en wie je kunt benaderen. 

Ons werkgebied (Fryslân en een stuk van het Groninger Westerkwartier) telt een groot aantal watergangen waar je met een bootje doorheen kunt. Die variëren van ruim bemeten kanalen tot krappere opvaarten en sloten. Deze wateren hebben verschillende functies. Sommige staan te boek als officiële vaarweg voor recreatievaart of vrachtverkeer. Andere hebben in de eerste plaats een functie in het waterbeheer. Bij droogte voeren ze water aan naar polders en natuurgebieden. In natte perioden voeren ze het overtollige water af.

Dit onderscheid in functies maakt verschil voor het onderhoud, bijvoorbeeld wanneer een vaart dreigt dicht te groeien met waterplanten. Als je wilt weten of er mogelijkheden zijn om planten weg te halen of te maaien, dan vraagt dit wat uitzoekwerk. Met deze tekst willen we je wegwijs maken. We leggen uit met welke regels je te maken krijgt en welke voorwaarden Wetterskip Fryslân hanteert voor haar hoofdwatergangen. Aan elke stap zijn links toegevoegd naar kaarten en documenten met meer informatie.

Wat is de status van het water en wie regelt het onderhoud?

Bepaal om te beginnen met wat voor water je te maken hebt. Is het een officiële vaarweg? Dit kun je nagaan op de provinciale Vaarwegenkaart. Staat het water waarover je vragen hebt op deze kaart, dan is ook te zien wie je kunt aanspreken op het onderhoud. Staat het er niet op, dan wordt het ingewikkelder.

Officiële vaarwegen 

Voor de officiële vaarwegen hebben overheden afgesproken wie verantwoordelijk is voor het onderhoud: af en toe baggeren om de vaart op diepte te houden en het verwijderen van overtollige plantengroei. Dit onderhoud is gericht op het toegankelijk houden van de vaarweg.

Wanneer je op de Vaarwegenkaart een water aanklikt verschijnt er een gegevensblok. Hierin is te zien tot welke recreatieklasse een vaarweg wordt gerekend. Ze worden – van groot naar klein – aangeduid met de letter A tot en met F. De letters zeggen iets over het formaat van de boten die er doorheen passen en over wie verantwoordelijk is voor het onderhoud. Onderaan ieder blok staat wie de vaarwegbeheerder is.
Zo zijn de rollen verdeeld:

• Het Rijk: hoofdvaarwegen als het Prinses Margrietkanaal en het Van Starkenborghkanaal. 
• Provincie Fryslân: vaarwegen in de categorieën A tot en met D. 
• Wetterskip Fryslân: vaarwegen in de categorieën E en F.
• Gemeente Harlingen: een uitzondering, die binnen haar grenzen zelf enkele vaarten als officiële vaarweg beheert.

Zoek contact met de vaarwegbeheerder als je wilt weten hoe en wanneer een officiële vaarweg wordt onderhouden. Normaal gesproken doen overheden er alles aan om hun vaarwegen toegankelijk te houden voor vaartuigen. Wel kan het in perioden met veel begroeiing voorkomen dat een sloot of vaart niet direct aangepakt kan worden omdat onderhoudsbedrijven niet overal tegelijk kunnen zijn. Ben je ontevreden over het onderhoud dan kun je een gesprek aanvragen of een formele klacht indienen bij de vaarwegbeheerder.

Meer informatie: Vaarwegenkaart

Niet-vaarwegen 

Valt het water waarover je vragen hebt, niet onder de officiële vaarwegen? Dan betekent dit dat er geen verplichtingen zijn vastgelegd voor het bevaarbaar houden. Om te ontdekken wat er toch nog mogelijk is, is het zaak om te achterhalen wie de beheerder is. Vaak is dat Wetterskip Fryslân. Dit kun je nagaan op een digitale kaart bij het waterschap.

Is het een hoofdwatergang van Wetterskip Fryslân?
Grotere vaarten zijn vaak in beheer bij Wetterskip Fryslân als hoofdwatergang die belangrijk is voor de waterhuishouding. Als een derde partij (een gemeente, een plaatselijk belang, een ondernemer of een particulier) het belangrijk vindt dat hier gevaren kan worden, dan heeft deze toestemming van het waterschap nodig om extra onderhoud te mogen uitvoeren.

Het onderhoud door het Wetterskip is gewoonlijk gericht op twee zaken: Voldoende ruimte voor de aan- en afvoer van water én een goede ecologische toestand. Voor dat laatste moeten waterplanten, vissen, insecten en kleine waterdiertjes voldoende aanwezig zijn. Of een vaart inderdaad een hoofdwatergang is, kun je terugvinden op de Leggerkaart van Wetterskip Fryslân.

Je mag best met een boot of kano door zo’n hoofdwatergang varen, maar het onderhoud is daar dus niet op gericht. Zolang de aan- en afvoer van water goed is, is er voor Wetterskip Fryslân geen reden voor extra baggeren of maaien. Meestal worden eenmaal per jaar, in het najaar, overtollige waterplanten verwijderd om extra slibvorming door dode waterplanten te voorkomen. Vaker ingrijpen gebeurt alleen wanneer planten de goede aan- en afvoer van water te veel belemmeren of als woekerende waterplanten de andere dreigen te verstikken.

Baggeren in de niet-vaarwegen gebeurt in polders meestal eens in de 9 jaar. De diepere boezemvaarten worden minder vaak gebaggerd. Daar is een aparte planning voor, die te vinden is op onze baggerkaart. De eerste paar jaar na het baggeren is de sloot leeg en kun je er ook prima varen. Daarna nemen de begroeiing en aanslibbing gewoonlijk geleidelijk toe. Na 9 jaar meten we of we opnieuw moeten baggeren in het belang van een goede aan- en afvoer van water.

Meer informatie:
Leggerkaart
Baggerkaart

Is het water eigendom van een particulier of natuurbeheerder?
Heeft de vaart geen status als vaarweg of als hoofdwatergang, dan beslist de eigenaar van de sloot over het onderhoud. Vaak is dit de eigenaar van aanliggende gronden. Ligt de sloot in of tegen een natuurgebied aan, dan is de kans groot dat er beschermde waterplanten in groeien. Deze mogen niet gemaaid worden.

Waterplanten weghalen uit hoofdwatergangen. Wat zijn de voorwaarden? 

Gemeenten, watersportondernemers en particulieren mogen in sommige gevallen zelf zomeronderhoud uitvoeren of laten uitvoeren aan hoofdwatergangen. Ze moeten dan wel voldoen aan voorwaarden van het waterschap. De belangrijkste: het is nodig er vooraf een melding van te doen of een vergunning voor aan te vragen. Het werk is bovendien voor eigen rekening.

Zonder toestemming is ingrijpen in een hoofdwatergang is dus niet toegestaan. Het vraagt tijd en uitzoekwerk om deze goedkeuring te krijgen. Alle voorschriften zijn terug te vinden in de Waterschapsverordening, in de artikelen 4.5 tot en met 4.13. Verdere informatie is te vinden bij het Omgevingsloket van Wetterskip Fryslân. Hier kun je ook de Vergunningencheck invullen, waarbij je bij de werkzaamheden kiest voor ’waterdieren of waterplanten weghalen’.

Meer informatie:
Waterschapsverordening
Omgevingsloket
Vergunningencheck

Waarop let het waterschap het beoordelen van een aanvraag voor zomeronderhoud?

Voor het beoordelen van een melding of vergunningaanvraag vraagt het waterschap informatie over de toestand van de watergang tijdens het groeiseizoen. Deze informatie moet door de initiatiefnemer worden aangeleverd. Wat groeit er precies en hoe is het verdeeld over de sloot? Bij toetsing kijkt het waterschap naar de afspraken en richtlijnen van de Kaderrichtlijn Water (KRW). Voor werk aan wateren die onder deze KRW vallen is een ecologisch onderzoek vereist.

Eenzijdige begroeiing en invasieve waterplanten

Als een vaart dichtgroeit met één plantensoort die andere waterplanten verdringt of zorgt dat er te weinig zuurstof in het water komt, kan het voor de ecologische ontwikkeling juist gunstig zijn een deel van de waterplanten weg te halen. Wanneer het gaat om woekerende exoten is dit zelfs verplicht, al moet er wel gewerkt worden volgens bepaalde spelregels, om te voorkomen dat zulke exoten weer de kop opsteken. Lees de informatie over plaagsoorten op onze website. Wanneer een sloot begroeid is met een gevarieerde en gezonde waterplantenvegetatie, ligt ingrijpen niet voor de hand. Het weghalen van planten kan er dan voor zorgen dat de ecologische kwaliteit achteruit gaat.

Meer informatie:
Woekerende of invasieve waterplanten

De Kaderrichtlijn Water (KRW)

Een belangrijke leidraad voor de beoordeling van aanvragen voor het zelf uitvoeren van zomeronderhoud is de Europese Kaderrichtlijn Water (KRW). Wetterskip Fryslân, provincie en gemeenten hebben de plicht ervoor te zorgen, dat alle ‘waterlichamen’ (meren, kanalen en vaarten), die onder de KRW vallen, in 2027 voldoen aan ecologische en chemische normen. De wateren waarvoor dit sinds 2008 geldt zijn terug te vinden op de KRW Waterlichamenkaart. De afspraken hierover zijn door meerdere partijen vastgesteld. Voor niet bevaarbare vaarten gelden hogere doelstellingen dan voor bevaarbare vaarten, waar de golfslag door boten er vaak voor zorgt dat waterplanten zich slechter ontwikkelen.

Sommige vaarten waarvoor een hoge ambitie voor ecologie gold, zijn na 2008 door gemeenten toch bevaarbaar gemaakt, bijvoorbeeld door bruggen te verhogen. Het is niet vanzelfsprekend dat het waterschap voor zulke vaarten extra onderhoud toestaat. Meer vaarverkeer kan ertoe leiden dat de waterkwaliteit en ecologische waarden achteruit gaan, waardoor ecologische doelstellingen niet worden gehaald. In dat geval riskeren we Brusselse sancties.

Meer informatie:
KRW Waterlichamenkaart

Ecologisch onderzoek

Voor het aanvragen van extra waterplantenonderhoud in KRW-vaarten is extra zorgvuldig onderzoek nodig. Hiervoor gelden richtlijnen van het Wetterskip. Ecologische bureaus kunnen dit onderzoek uitvoeren op kosten van de aanvrager. De ervaring leert dat dichtbegroeide vaarten met drones vrij snel in kaart te brengen zijn. Dit onderzoek moet wel plaatsvinden tijdens de zomerse piek van de plantengroei. Maak tijdig een afspraak, want in dezelfde periode moeten ook veel verplichte onderzoeken voor andere partijen plaatsvinden. Het duurt daardoor al gauw twee maanden voor een onderzoeksrapport beschikbaar is. Op basis van het onderzoek geven de ecologen van het Wetterskip een advies. Wanneer dit positief is, kan er het volgende jaar speciaal onderhoud worden uitgevoerd op kosten van de aanvrager.

De uitvoering van zomeronderhoud

Tot slot: wanneer er toestemming is gegeven voor zomeronderhoud, stelt het waterschap voorwaarden aan de uitvoering, om negatieve effecten op de ecologie te voorkomen. Dit zijn de belangrijkste:

• Het werk mag alleen worden uitgevoerd tussen 15 juni en 15 augustus.
• Het maaien van waterplanten moet boven de waterbodem worden uitgevoerd.
• De beplanting in de walkanten moet blijven staan. Er mag, gerekend vanuit het midden van de sloot of vaart, maximaal 50 procent van de begroeiing worden verwijderd. Bij een vaart van 8 meter breed betekent dit dat er aan beide kanten 2 meter aan waterplanten blijft staan, gerekend vanaf de waterlijn. Deze begroeiing is voor de dieren die in water leven een belangrijke schuil- en foerageerplaats.
• Er mogen geen waterplanten worden verwijderd na stortbuien en ook niet als de watertemperatuur te hoog is, omdat er in beide situaties door zuurstoftekort vissterfte kan optreden.