Alde Lune: verbeteren waterbeheer en waterkwaliteit

Nieuwsbrief

• Nieuwsbrief Verbeteren waterhuishouding Alde Lune, nummer 2, april 2025 (pdf, 2,3 MB)
• Nieuwsbrief Verbeteren waterhuishouding Alde Lune, nummer 1, februari 2025 (pdf, 1,5 MB)

Doelen van het project

Wetterskip Fryslân gaat het watersysteem in bemalingsgebied Alde Lune verbeteren. Het is de bedoeling dat in dit ongeveer 1300 hectare grote landbouwgebied een duurzame, klimaatbestendige waterhuishouding ontstaat. Door over 11,5 kilometer watergangen te verbreden, ontstaat er ruimte om het onderhoud aan te passen, blijft de afvoer gegarandeerd en verbetert de ecologische en chemische waterkwaliteit.

Met het verbreden van de watergangen, ontstaat er meer ruimte voor planten en dieren. Zo voldoen we aan de doelen van de Europese Kaderrichtlijn Water (KRW): het verbeteren van de waterkwaliteit en de ecologie. In deze KRW staan afspraken die ervoor moeten zorgen dat uiterlijk in 2027 het water in alle Europese landen voldoende schoon en gezond is. Ook ontstaat er extra waterberging door de bredere watergangen, wat welkom is bij neerslagpieken. Zo is het gebied in de toekomst beter beschermd tegen wateroverlast.

Waar willen we aan de slag?

Op de onderstaande kaart staat het werkgebied Alde Lune ingetekend:

Bemalingsgebied polder Alde Lune. Klik op de afbeelding voor een vergroting. 

De (water)opgaven en maatregelen

Voor het gebied Alde Lune heeft Wetterskip Fryslân de komende jaren de volgende (water)opgaven:

• Verbeteren waterkwaliteit door natuurvriendelijker onderhoud (minder intensief) van de hoofdwateren. Voor de waterkwaliteit zijn zowel de chemische als ecologische kwaliteit van belang. In de Alde Lune richten we ons vooral op de ecologische waterkwaliteit.
• Veenweideprogramma: de waterpeilen op het gewenste peil brengen.
• Knelpunten en kansen in het waterbeheer, bijvoorbeeld oplossen van knelpunten in de hoogwatercircuits (sloten met een hoger peil rond bebouwing en wegen).
• Knelpunten en ideeën uit de streek. 

Op de onderstaande kaart staan de opgaven uit het Watergebiedplan Tusken Ie en Swemmer ingetekend:

Klik op de afbeelding voor een vergroting. 

Verbeteren waterkwaliteit

Een groot deel van de hoofdwatergangen in polder Alde Lune wordt verbreed naar het zogenaamde 'integraal leggerprofiel' met ruimte voor waterplanten. Dit nieuwe profiel is nodig voor het verbeteren van de waterkwaliteit en de wateraan- en  -afvoer van de polder. De belangrijkste reden voor het verbreden van de watergangen in Alde Lune is het verbeteren van de waterkwaliteit. Door het verbreden kunnen we een andere vorm van onderhoud toepassen: ecologisch onderhoud. Hiermee verbetert het leefgebied voor planten en dieren, en verbetert de biodiversiteit en de waterkwaliteit. Maar ook krijg je met natuurvriendelijke onderhoud stabielere taluds en minder baggergroei op de bodem.

Dat betekent dat we voortaan bij het hekkelen niet alle planten weghalen. In het najaar blijft straks aan één kant 15 tot 30 procent van de totale begroeiing in het water staan. Ook in het aangrenzende, droge talud blijft de begroeiing staan. Aan de andere kant van de sloot verwijderen we wel de begroeiing uit het water en van het droge talud. Jaarlijks wisselen we bij het onderhoud van slootkant. Voor de verbreding worden bestaande dammen (en duikers die daarin liggen) verplaatst.

Op de onderste twee plaatjes is het huidige onderhoud in Alde Lune weergegeven.

Huidige situatie voor onderhoud:

Huidige situatie na onderhoud:

De gewenste situatie na onderhoud:

Als de sloot breed genoeg is voor ecologisch onderhoud, dan wordt het onderhoud aangepast aan het huidige profiel. Als de sloot niet breed genoeg is, dan wordt de sloot eerst dieper gemaakt en/of verbreed naar het zogenaamde 'integraal leggerprofiel'. Daarna kan het onderhoud worden gewijzigd naar ecologisch onderhoud. 

Voorbeelden van slootonderhoud

^ Een voorbeeld van onderhoud waarbij de sloot is dichtgegroeid en de waterafvoer wordt belemmerd. 

^ Een voorbeeld van onderhoud met steile oevers, deels afkalvende taluds en nauwelijks waterplanten.

^ Een voorbeeld van ecologisch onderhoud. in de sloot zijn waterplanten aanwezig, de sloot is deels begroeid en de waterafvoer is voldoende. De sloot heeft stabiele taluds en wordt eens per twee jaar gemaaid. 

Verbeteren wateraan- en -afvoer

De wateraan- en  -afvoer van het hoogwatercircuit langs de Louwsmarwei functioneert al langere tijd niet goed. In het plan leggen we een aantal nieuwe duikers aan onder de Louwsmarwei en worden duikers in de toegangsdammen aangepast. Op deze manier wordt het waterpeil van het hoogwatercircuit beter beheersbaar en kunnen we te hoge of te lage waterstanden beperken.

Aan de westkant van het gebied vernieuwen we drie waterinlaten en plaatsen we twee extra inlaten. 

Veenweideprogramma

Alde Lune maakt ook deel uit van het Friese Veenweideprogramma. In Fryslân ligt ongeveer 66.000 hectare aan veenweidegebied. De totale opgave die hier geldt is 400.000 ton CO2-reductie per jaar.  Kijk voor meer informatie over het Friese Veenweideprogramma op www.veenweidefryslan.frl.

Peilbeheer

Bij het peilbeheer in de Alde Lune gaan we graag uit van het principe: een hoog waterpeil als het kan, een laag peil als het moet. Dat betekent dat we het regenwater het liefst zoveel mogelijk in het gebied vasthouden en het grondwater minder diep laten uitzakken. Bij een vast laag peil, stroomt de regen snel de sloot in en zakt het grondwater diep weg.

De onderstaande plaatjes geven dit weer. Op de bovenste tekening staat de situatie bij een vast laag peil en op de onderste tekening flexibel peilbeheer (hoog als het kan, laag als het moet). 

Klik op de afbeelding voor een vergroting. 

Een aantal boeren gaf aan dat ze hogere peilen in de zomer willen. Met deze boeren maken we afspraken en zijn we het veld in geweest om de juiste peilen te bepalen. Voor het verhogen van de peilen is een aantal stuwen en dammen nodig. We hebben een conceptplan gemaakt waar deze werken komen. De aanleg ervan maakt deel uit van het totale plan voor het gebied. Een aantal details werken we nog verder uit en stemmen we af met de belanghebbenden. Voor de tijdelijke peilafwijkingen in de zomerperiode vragen we een vergunning aan.

Overige aanpassingen en verbeteringen watersysteem

Het watersysteem Alde Lune moet worden verbeterd. Zo zijn er duikers die te laag liggen of scheef zijn en waterinlaten die niet goed meer functioneren. We vervangen inlaten en leggen nieuwe duikers aan waar dat nodig is. Daarnaast nemen we extra verbeteringen mee voor het watersysteem en we heffen een opmaling op door het peil in de aanvoersloot te verhogen. Zo wordt dit peilvak onder vrij verval voorzien van water en is er geen gemaaltje meer nodig om water op te pompen.

Aanleg nieuwe schouwdammen:
We plaatsen nieuwe schouwdammen op plekken waar schouwdammen ontbreken.

Opheffen opmaling Louwsmarpolder:
Door aanpassingen en een peilverhoging van het aanvoertracé naar de opmaling Louwsmarpolder kan deze vervallen. Het hogere peil bij de Louwsmarpolder wordt dan gevoed onder vrij verval. Daardoor is er geen gemaalje meer nodig om water op te pompen. 

Overige aanpassingen en verbeteringen watersysteem:
Vanwege achterstallig onderhoud, slecht functioneren of de wens voor hogere zomerpeilen worden verspreid door de polder nog tientallen andere duikers en stuwen vervangen. 

Randvoorwaarden 

Bij gebiedsproces Alde Lune gelden de volgende randvoorwaarden:

• De maatregelen worden afgestemd met andere projecten.
• De maatregelen dragen bij aan compensatie van de klimaatverandering.
• De maatregelen worden getoetst aan duurzaamheidsdoelen.

Bij dit gebiedsproces vindt er nauw overleg plaats met landeigenaren in het gebied en landbouwpartijen LTO Noord, lokale LTO, Deltaplan Agrarisch Waterbeheer (DAW) en vereniging Noardlike Fryske Wâlden. Ook stemmen we de plannen af met dorpsbelangen, gemeente, provincie en natuurorganisaties. 

Proef met taluds

Langs de Alde Lunewei zijn in het voorjaar van 2024 proefvlakken aangelegd om te onderzoeken hoe oevervegetatie zich ontwikkelt. Dit is gedaan naar aanleiding van zorgen over het aanslaan van vegetatie na graafwerkzaamheden aan de hoofdwatergangen. Vooral de zuurgraad van het veenpakket, dat lokaal tot 2,5 meter dik is, speelt een rol. Ook talud, waterdiepte en stroming beïnvloeden de stabiliteit en groei van oevervegetatie.

Het doel van het onderzoek is om beter te begrijpen hoe verschillende grondsoorten de groei van planten beïnvloeden en bijdragen aan waterkwaliteit en oeverstabiliteit. Planten met sterke wortels, zoals riet, spelen hierin een belangrijke rol omdat ze de oever verstevigen en afkalving tegengaan. Daarom zijn proefvlakken aangelegd met een talud van 1:2. Er worden vijf varianten getest: taluds met geplante moerasplanten (zoals riet en lisdodde), onbewerkte taluds en taluds aangevuld met klei, teelaarde of rietwortelrijke grond. De proefvlakken liggen in deze volgorde van noord naar zuid. Tot nu toe blijkt rietwortelrijke grond zich het snelste te ontwikkelen. Andere vlakken, zoals die zonder aanpassingen of met teelaarde, laten langzamere, maar wel zichtbare groei zien.

Het onderzoek loopt nog, en de ontwikkeling van de vegetatie en oeverstabiliteit wordt verder gemonitord.

Op de onderstaande foto's zijn de proefvlakken te zien die zijn aangelegd met talud 1:2. De foto's zijn gemaakt op 26 juni 2024.  

^ Talud zonder aanpassingen. 

^ Talud aangevuld met rietwortelrijke grond. 

Diverse kaarten: knelpunten, bemalingsgebied, waterpeilen, maaiveldhoogte, veenweideprogramma en veendikte

Kaart knelpunten

Op de onderstaande kaart zijn de knelpunten, vragen en ideeën weergegeven die tijdens de informatieavond op 13 maart 2023 zijn ingebracht. Ga voor de antwoorden op de vragen naar de pagina met de vragen en antwoorden Alde Lune.

Klik op de afbeelding voor een vergroting.

Kaart bemalingsgebied

Op de onderstaande kaart staat het bemalingsgebied Alde Lune (in donkergroen) met gemaal Alde Lune:

Klik op de afbeelding voor een vergroting. 

Kaart waterpeilen

Op de onderstaande kaart vind je de waterpeilen in meters ten opzichte van NAP (Normaal Amsterdams Peil) in Alde Lune:

Klik op de afbeelding voor een vergroting. 

Het gebied Alde Lune heeft:

• een peilverschil van 3 meter: van 52 centimeter beneden NAP tot 3,40 meter beneden NAP. 
• een maalpeil van 2,05 meter beneden NAP.

Kaart maaiveldhoogte

Op de onderstaande kaart met legenda staat de maaiveldhoogte in Alde Lune in meters ten opzichte van NAP:

Klik op de afbeelding voor een vergroting. 

Kaart veenweideprogramma

Op de onderstaande kaart staat het gebied Alde Lune met een rode stippellijn ingetekend:

Klik op de afbeelding voor een vergroting. 

Kaart veendikte

Op de onderstaande kaart staat de veendikte in centimeters weergegeven:

Klik op de afbeelding voor een vergroting.

Ecologisch slootschonen 

Heb je interesse in ecologisch slootschonen? Kijk voor meer informatie over de ecologische pakketten op de website van Noardlike Fryske Wâlden.  

Wat hebben we tot nu toe gedaan?

• 13 maart 2023: informatiebijeenkomst voor grondeigenaren in de Alde Lune in dorpshuis De Suderfinne in Suwâld. Tijdens de bijeenkomst gingen we met elkaar in gesprek over de (water)opgaven die er de komende jaren liggen in het plangebied. En we verkenden met de landeigenaren hoe we samen tot een inrichtingsplan kunnen komen.
• Juni/juli 2023: veldbezoeken in groepen per deelgebied.
• Vanaf week 39 2023: inmeten hoofdwatergangen door MUG Ingenieursbureau.
• 9 oktober 2023: tweede informatiebijeenkomst voor grondeigenaren in dorpshuis De Suderfinne in Suwâld. We keken terug op de veldbezoeken van afgelopen juni en juli 2023. Ook gingen we verder in op de uitwerking van onze opgaven voor de verbetering van de waterkwaliteit en wateraan- en  -afvoer in polder Alde Lune. Verder vertelden we over de mogelijkheid om sloten op een andere manier te onderhouden en wat dit voor u kan betekenen. Wat de uitwerking van de opgaven concreet betekent voor individuele bedrijven bespraken we deze avond niet. Na de informatiebijeenkomst willen we graag met grondeigenaren in een een-op-een-gesprek de mogelijkheden verkennen om de opgaven te realiseren.
• 26 oktober 2023: demonstratie ecologisch slootschonen.
• Najaar 2023: persoonlijke gesprekken met grondeigenaren en pachters.
• 8 april 2024: informatieavond voor agrariërs over het gebiedsproces Alde Lune in dorpshuis De Suderfinne in Suwâld. Tijdens de bijeenkomst gaven we een toelichting op de waterhuishoudkundige maatregelen in het gebied en bespraken we de mogelijkheden en wensen voor een hoger (zomer)peil en de mogelijkheden van de nieuwe GLB-subsidie voor samenwerking, verhoging waterpeilen en mogelijke extensivering. 
• Najaar 2024: concept gebiedsplan/maatregelenpakket is klaar. De inhoud is in persoonlijke gesprekken en in eerdere bijeenkomsten toegelicht. 
• Eind november 2024: bijeenkomst in dorpshuis De Suderfinne in Suwâld waarin onze dagelijks bestuursleden Gerben de Boer en Monique Plantinga in gesprek gingen met de eigenaren van de percelen waar we watergangen willen verbreden.
• Februari 2025: versturen van een nieuwsbrief naar alle grondeigenaren in het gebied met een verdere planning.  
• 8 april 2025: het dagelijks bestuur van Wetterskip Fryslân stemt in met het ter inzage leggen van de ontwerp-omgevingsvergunning eigen dienst en het ontwerp-leggenbesluit. Vanaf 14 april worden de stukken 6 weken lang ter inzage gelegd.
• April 2025: versturen van de tweede nieuwsbrief naar alle grondeigenaren in het gebied met informatie over de procedure. 

Vergunning eigen dienst en leggerbesluit

Voor het uitvoeren van de maatregelen voor een duurzame en robuuste waterhuishouding in bemalingsgebied Alde Lune vroegen we een ‘vergunning eigen dienst’ aan en hebben we een leggerbesluit nodig.

We legden de ontwerp-vergunning en het ontwerp-leggerbesluit voor aan ons dagelijks bestuur ter instemming. Op 8 april 2025 stemde het dagelijks bestuur in met het ter inzage leggen van de ontwerp-omgevingsvergunning eigen dienst en het ontwerp-leggerbesluit voor het verbeteren van de waterhuishouding in polder Alde Lune. Deze vergunning en het besluit zijn nodig voor de uitvoering van de plannen. Vanaf 14 april 2025 zijn de stukken zes weken lang ter inzage gelegd via een publicatie in het Waterschapsblad op overheid.nl. 

Vergunning en leggerbesluit liggen ter inzage

Tijdens de inspraakprocedure heeft u de mogelijkheid om een zienswijze in te dienen. De ingediende zienswijzen worden meegewogen bij de uiteindelijke besluitvorming. Het waterschap beoordeelt daarna of de zienswijzen tegen de ontwerp-vergunning en het ontwerp-leggerbesluit leiden tot aanpassingen van het plan. 

Waar staan we nu?

We nemen graag weer contact op met de grondeigenaren

We gaan intussen door met de voorbereidingen voor de uitvoering van de maatregelen. We willen het project graag in goede samenwerking met de betrokken eigenaren/pachters uitvoeren. Dit betekent dat we in de komende weken weer contact opnemen met de betrokken eigenaren over de overeenkomsten.

Hoe verhouden de voorstellen aan de eigenaren zich tot de vergunning?

Voor het waterschap zijn de maatregelen, zoals die zijn beschreven in de vergunning, het uitgangspunt. De voorstellen aan de betrokken eigenaren gaan over het compenseren van de geleden schade als gevolg van de maatregelen. Als het minnelijk overleg over de schadevergoeding niet tot overeenstemming leiden, wordt de schade op verzoek vastgesteld door een apart besluit van het dagelijks bestuur. Tegen dit besluit is ook bezwaar en beroep mogelijk.

Als er geen overeenstemming kan worden bereikt over het gebruik van de grond of de overdracht daarvan, dan kan Wetterskip Fryslân gebruik maken van haar bevoegdheid om (op grond van artikel 10.17, lid 2 onder b van de Omgevingswet) over te gaan tot het opleggen van een gedoogplicht. Met een gedoogplicht kunnen de werkzaamheden uit de vergunning worden uitgevoerd, ongeacht de toestemming van een eigenaar of andere rechthebbende van grond.

De gedoogplicht wordt opgelegd bij individuele beschikking. Voor een gedoogplichtbeschikking geldt dezelfde zienswijzeprocedure zoals die nu geldt voor de vergunning en het leggerbesluit. Er verschijnt eerst een ontwerp-gedoogbeschikking, dan volgt de mogelijkheid tot het indienen van een zienswijze en pas daarna volgt een definitieve beschikking. Tegen die definitieve gedoogbeschikking is beroep en hoger beroep mogelijk. Als er een gedoogplicht is opgelegd, dan moet de schade die door de werkzaamheden onstaan  -overeenkomstig afdeling 15.2 Omgevingswet- worden gevorderd bij de civiele sector van de rechtbank Noord-Nederland. 

Hoe gaan we verder?

De planning (onder voorbehoud) van het doorlopen van de procedure tot en met de uitvoering van het werk is als volgt:

• April 2025: ontwerp-vergunning en ontwerp-legger worden ter inzage gelegd. Dit is bekendgemaakt via een publicatie in het Waterschapsblad op overheid.nl. De terinzagetermijn van zes weken gaat in de dag na deze publicatie. 
• Juni/Juli 2025: de mogelijk ingediende zienswijzen worden behandeld en daarna voorgelegd aan het dagelijks bestuur.
• September/oktober 2025: afhankelijk van de afhandeling van de zienswijzen start de uitvoering van het project.
• Eind 2026: werkzaamheden afgerond.