Mijnbouw en effecten waterhuishouding Fryslân

Wat verstaan we onder mijnbouw?

Iedere activiteit in diepe ondergrond (onder 500 meter diepte). Onder een mijnbouwactiviteit verstaan we bijvoorbeeld zoutwinning, gaswinning, geothermie (aardwarmte; warmte uit de bodem voor verwarmen van gebouwen) en opslag van bepaalde stoffen (bijvoorbeeld CO2) in lege zoutcavernes. In het beheergebied van Wetterskip Fryslân gaat het vooral om gaswinning. 

Wat is het standpunt van Wetterskip Fryslân?

Het waterschap is tegen iedere vorm van mijnbouw die leidt tot versnelde daling van de bodem en adviseert hier negatief over richting het Rijk. We doen er alles aan om de (vervolg)schade die wij hebben te verhalen op de veroorzaker.

Kan Wetterskip Fryslân plannen voor gaswinning tegenhouden?

Op basis van de Mijnbouwwet hebben wij wettelijk adviesrecht bij mijnbouwplannen. In onze adviezen wijzen wij het Rijk op de negatieve effecten van gaswinning (en de daarmee gepaard gaande bodemdaling) op de waterhuishouding. In alle gevallen adviseren we het Rijk om niet in te stemmen met nieuwe of gewijzigde mijnbouwplannen. We trekken hierin zoveel mogelijk op met andere Friese overheden (gemeenten en provincie Fryslân) via onder andere de Friese Mijnbouwtafel.

Wat zijn de effecten van gaswinning op het watersysteem in Fryslân?

• Als gevolg van de gaswinning daalt de bodem zowel onder de Waddenzee als onder het vasteland. Deze bodemdaling is voor ons niet acceptabel.
• Bodemdaling heeft negatieve effecten op de veiligheid en stevigheid van de dijken en op het watersysteem. Door de klimaatverandering heeft het waterschap een belangrijke opgave om onze keringen stevig en veilig te houden. In de in juli 2023 vastgestelde blauwe omgevingsvisie Fryslân Klimaatbestendig 2050+ staat dat we tegen ontwikkelingen zijn die het watersysteem negatief beïnvloeden. Een extra opgave door gaswinning maakt het watersysteembeheer onnodig complexer en duurder.
• Bodemdaling als gevolg van gaswinning is onacceptabel in het hele beheergebied en leidt deels tot onherstelbare schade aan het watersysteem. Deze schade verschilt per type gebied: kleigebied, veengebied en zandgebied. Maar bij elke gebiedssoort vinden wij het verlagen van de waterpeilen geen oplossing om de effecten van bodemdaling op het watersysteem tegen te gaan. Waarom leggen we hieronder uit:
• In de kleigebieden leidt bodemdaling in combinatie met zeespiegelstijging tot een toename van de verzilting. Dit is niet gewenst in een heel productief akkerbouwgebied. Peilverlaging als compensatie van de bodemdaling leidt tot meer verzilting. Daarom vinden we peilverlaging geen oplossing.
• De veengebieden liggen al laag. Door bodemdaling daalt het maaiveld nog meer. We willen de waterpeilen in deze veengebieden juist omhoog zetten om veenoxidatie tegen te gaan. Door bodemdaling kunnen we de waterpeilen minder hoog zetten. Ook hier is peilverlaging dus geen oplossing.
• Op de (hogere) zandgronden moeten we als waterschap meer water vasthouden voor tijden van droogte. Als de bodem daalt en de waterpeilen blijven gelijk, is er minder ruimte in het watersysteem en de bodem om water op te slaan. Bodemdaling door gaswinning betekent dus minder waterberging.

Waarom zijn jullie tegen gaswinning in heel Fryslân en zijn jullie geen voorstander van gaswinning in bepaalde gebieden?

Water en bodem zijn in heel Fryslân nauw met elkaar verbonden (zie onderstaande afbeelding). De hoogte van de bodem is bepalend voor de waterhuishouding in heel Fryslân. Zo heeft het veengebied nu en in de toekomst grote invloed op het hele grondwatersysteem van Fryslân. Het verdwijnen van veen zorgt voor een toename van kwel (grondwater dat omhoog komt) vanuit de Friese boezem (stelsel van meren, kanalen en vaarten) en vanuit de ondergrond. Door de bodemdaling nemen de grondwaterstromen vanuit de zandgronden en vanuit het kleigebied toe. Daardoor dalen grondwaterstanden in de zandgronden en trekt de diepe zoute grondwaterstroom verder Fryslân in.

Afbeelding: de samenhang in het Friese bodem- en watersysteem in een dwarsdoorsnede van het noordwestelijke kleigebied (Waddenkust) via het veengebied in het midden van Fryslân naar de hoge zandgronden in het zuidoosten. Klik op de afbeelding voor een vergroting. 

Het water- en bodemsysteem loopt in ons beheergebied tegen zijn grenzen aan. Door klimaatverandering krijgen we steeds vaker te maken krijgen met langdurige perioden van droogte of clusterbuien. Verdere bodemdaling door gaswinning werkt een toekomstbestendig watersysteem tegen.

Wat is het beleid van Wetterskip Fryslân bij gaswinning?

Het huidige beleid van het waterschap is dat we de waterpeilen niet meer verlagen om de effecten van gaswinning op het watersysteem tegen te gaan. Bodemdaling heeft de volgende negatieve effecten op het watersysteem:

• Het watersysteem kan minder water bergen. Zowel in het oppervlaktewatersysteem als in de bodem.
• De grond kan te nat worden voor functies als landbouw, natuur en bebouwing doordat de grondwaterstand dichter bij het maaiveld komt te staan.

Onze beleidsnotitie mijnbouw met aangescherpt beleid rond mijnbouw is op 15 oktober 2024 vastgesteld door ons algemeen bestuur. Ga naar de beleidsnotitie mijnbouw.

Wat kan Wetterskip Fryslân voor inwoners betekenen bij gaswinning?

Bodemdaling door mijnbouw leidt tot schade aan het watersysteem. Deze schade proberen wij zo goed mogelijk te verhelpen. De kosten hiervan kunnen wij claimen bij de Commissie Bodemdaling Aardgaswinning Fryslân. Als u vermoedt schade te hebben aan uw woning als gevolg van mijnbouw kunt u contact opnemen met de Commissie Mijnbouwschade.

Geeft Wetterskip Fryslân een vergunning voor de gaswinning af? Heb ik hier inspraak op?

Het Rijk geeft aan de exploitant vergunning af voor het winnen van gas in een bepaald gebied en op een specifieke plek en stemt vervolgens in met het winningsplan van de exploitant. Als Wetterskip Fryslân geven wij een advies op deze vergunningen en instemmingsbesluiten.

Het gas moet ook getransporteerd worden. Daarvoor worden transportleidingen aangelegd. Voor de aanleg van deze leidingen is in bepaalde gevallen een Omgevingsvergunning nodig van het waterschap. Bijvoorbeeld als deze leidingen onze waterkeringen kruisen. Wij toetsen deze aanvraag aan onze eigen wet- en regelgeving (Waterschapsverordening).